Gdy wyczerpią się siły do sprawowania opieki nad osobą niesamodzielną trzeba ratować i opiekuna. Istnieje od niedawna jednak pewna forma pomocy, która może odciążyć opiekuna i dodać mu skrzydeł - jeżeli sią na nią odważy.

 

Nota:

 

Niniejszy artykuł ma za zadanie podniesienie świadomości społecznej w temacie zdrowia poprzez edukację społeczną / zdrowotną i nie jest poradą medyczną czy rekomendacją w myśl rozumienia przepisów prawa. Stan zdrowia i możliwe działania terapeutyczne / profilaktyczne należy konsultować z pracownikiem ochrony zdrowia w danym zakresie jego kompetencji.

 

SPIS TREŚCI:

 

  1. KONIECZNOŚĆ OPIEKI WYTCHNIENIOWEJ
  2. MOŻLIWOŚCI FINANSOWE RODZINY
  3. GDY OPIEKUN MUSI ODPOCZĄĆ

  4. KWALIFIKACJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

  5. RYNEK PRYWATNY
  6. DECYZJA O ODDANIU CHOREGO POD OPIEKĘ

 

-

 

KONIECZNOŚĆ OPIEKI WYTCHNIENIOWEJ

 

W Polsce jest około 2 milionów osób niesamodzielnych wymagających ciągłego, ustawicznego wsparcia w podstawowych i zabezpieczających byt czynnościach. Ze strony ich rodzin zaangażowanych jest około 1,2 miliona opiekunów będących ich krewnymi. W większości podopiecznymi niepełnosprawne dzieci lub dorosłe osoby, które są niepełnosprawne od dziecka i osiągnęły wiek produkcyjny, ale pozostają pod opieką rodziców. Część osób niesamodzielnych to seniorzy. Około 30% z niesamodzielnych seniorów zamieszkuje z rodziną, pozostała część sama, albo z małżonkiem. Opieka świadczona przez rodzinę jest w 1% przypadków dzielona z zawodowymi opiekunami lub jedyna opieka na jaką liczyć może senior pochodzi z zewnątrz. Wsparcie oferuje lokalna pomoc społeczna w postaci kwalifikowanych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania oraz w postaci Domów Pomocy Społecznej (DPS). Opieka świadczona przez rodzinę jest fundamentem polityki rządowej kraju, wynika też z kulturowych uwarunkowań. Nie stawia bynajmniej rodziny w pozycji uprzywilejowanej. Trudności wynikające z opieki prędzej czy później przytłaczają swoim ciężarem, szczególnie tzw. głównym opiekunów. To oni głównie zasługują na opiekę wytchnieniową, ale raczej z niej nie korzystają a nawet wstydzą się korzystać.

 

Opieka nad osobą w wysokim stopniu zależną, niejednokrotnie obłożnie chorą należy do zadań bardzo trudnych. Kryterium niesamodzielności można przedstawić (i zmierzyć) w postaci podstawowych i złożonych czynności życia codziennego (patrz Czynności życia codziennego - podstawowe i złożone). Opieka obejmuje czynności pielęgnacyjno-higieniczne, gospodarcze i rehabilitacyjne albo lecznicze. Brak możliwości aktywnego uczestniczenia osoby niepełnosprawnej w codziennym życiu przesuwa ciężar opieki na barki członków rodziny. W przypadku pełnej zależności w dalszym ciągu niewiele osób decyduje się na opieką całodobową o charakterze domowym (jeżeli osoba zależna nie przebywa w ośrodku stacjonarnym, choć się do niego kwalifikuje). Zazwyczaj gdy w domu jest małżonek, to na nim spoczywa obowiązek sprawowania opieki i jej koordynowania. W części przypadków opiekę przejmują w całości dorosłe dzieci, choćby w formie przyjęcia do siebie osoby starszej, niesamodzielnej. W rzadszych przypadkach dorosłe potomstwo wprowadza się do rodzica, a w niektórych położeniach rodzina wielopokoleniowa dzieli dom wspólnie od lat i razem dojrzewa do sprawowania ciągłej, całodobowej opieki.

 

Dodatkowym problemem może być choroba otępienna. Choć to termin szeroki znaczeniowo, na samą Chorobę Alzheimera cierpi w Polsce ok 400 tys. osób. Otępienie może towarzyszyć też stanom poudarowym, chorobom neurodegeneracyjnym jak np. Choroba Parkinsona, innego typu demencjom, jak np. naczyniowa, zatruciom, lub być nieswoistym objawem procesów starzenia. Angażuje to dodatkowo opiekuna i czyni każdą zależność fizyczną trudniejszą do udźwignięcia.

 

Osoba, która nie sprawowała dotychczas opieki nad inną osobą dorosłą nie wie do końca, że ma przed sobą trudne, obciążające i nieraz niewdzięczne wyzwanie. Przeczuwa trudności i odczuwa lęk, jednak od pierwszych chwil stara się spełnić oczekiwania. Jeżeli chory, najbliższy dorosły członek rodziny nie radzi sobie z samodzielną egzystencją, aktywizuje to najbliższe otoczenie do objęcia go nadzorem, opieką, całodobowym dbaniem o jego zdrowie i bezpieczeństwo.

 

MOŻLIWOŚCI FINANSOWE RODZINY

 

Na pewnym etapie procesu opieki, często po sugestiach osób zawodowo zajmujących się szeroko pojętą opieką, pojawia się zorientowanie na możliwe źródła wsparcia, najlepiej bezpłatne. Usługi medyczne dostępne na fundusz obejmują podstawowe czynności do których chory się kwalifikuje ze względu na stan zdrowia lub sytuację socjalną. W praktyce nikt z rodziny nie oddaje pola opieki w całości osobom delegowanym przez instytucje do pomocy. Przez większą część doby to rodzina pozostaje gwarantem utrzymania chorego przy zdrowiu i życiu.

 

Istnieje coraz prężniej rozwijający się sektor usług komercyjnych wychodzących naprzeciw potrzebom opiekunów rodzinnych. Jednak tradycyjnie to ktoś z rodziny będzie trwał przy chorym całą dobę. Opiekuna zatrudnić można korzystając z bezpłatnej lub płatnej opieki w ograniczonym wymiarze godzin i dni. Najdroższą opcją jest prywatny dom opieki; w zbliżonej ceni jest zatrudnienie opiekuna do całodobowej opieki w miejscu zamieszkania. Na koszty składa się wtedy pensja, wyżywienie i odpowiednio większe rachunki za media.

 

Warto znać kilka pojęć funkcjonujących w obszarze świadczeń społecznych związanych z kwestiami finansowymi:

 

  • dodatek pielęgnacyjny
  • świadczenie dla opiekunów
  • zasiłek opiekuńczy
  • zasiłek dla opiekuna

 

Poszczególne tytuły dofinansowania różnią się od siebie kryteriami przyznawania oraz wysokością środków jakie im są przypisane. Warto jednak udać się w internecie na strony rządowe, lokalnych oddziałów pomocy społecznej czy urzędów i ocenić, czy do któregoś świadczenia opiekun rodzinny lub jego podopieczny się kwalifikują. Szczególną sytuacją jest całkowita rezygnacja z pracy zarobkowej przez opiekuna.

 

Jedną z form pomocy jest opieka wytchnieniowa.

 

GDY OPIEKUN MUSI ODPOCZĄĆ

 

Obecnie opiekunowie osób niesamodzielnych mogą skorzystać z form usług opiekuńczych:

 

  • usługi opiekuńcze w domu
  • ośrodek opieki dziennej
  • ośrodek opieki całodobowej

 

Poszczególne rodzaje oferowanej przez Państwo opieki mają swoje ramy kwalifikacyjne, takie jak: stopień niepełnosprawności (udokumentowany) i kryterium dochodowe a także posiadają swoje limity. Można np. pozostawić członka rodziny na kilka godzin w ośrodku opieki dziennej przez określoną ilość dni. Na miejscu zapewniona jest opieka, wyżywienie jak i zajęcia terapeutyczne. Jest również możliwość złożenia wniosku na profesjonalny transport do miejsca świadczenia usług. Opiekun może załatwić swoje sprawy przez kilka godzin w których jest on wolny od obowiązków. Ośrodek opieki całodobowej przysługuje 14 dni w roku. Trzecią formą pomocy jest kilkugodzinna opieka w miejscu zamieszkania. Pomocą służą wykwalifikowani opiekunowie. Rodzinie przysługują też konsultacje ze specjalistami w dziedzinie psychologii, rehabilitacji czy dietetyki. Ma to pomóc w sprawowaniu opieki i podnieść jej poziom.

 

Świadomość istnienia takich możliwości pozostaje jednak poza zasięgiem znacznej ilości opiekunów, którzy są zaabsorbowani codzienną pielęgnacją i zapewnieniem programu dnia dla najbliższej osoby. Przebieg dnia wielokrotnie zamyka się w czynnościach wymagających od opiekuna dużego wysiłku, jak np. higiena i prowadzenie gospodarstwa domowego.

 

Opiekun rodzinny może wejść na drogę administracyjną w odniesieniu do instytucji:

 

  • Dom Pomocy Społecznej
  • Zakład Opiekuńczo-Leczniczny
  • Ośrodek Pielęgnacyjno-Opiekuńczy
  • Ośrodek Rehabilitacyjny
  • Prywatne domy opieki

 

Oddanie osoby niesamodzielnej do takich instytucji poza opieką wytchnieniową, nawet jeżeli nieodpłatne, nie musi oznaczać pobytu w nim do końca życia. Często osoby niesamodzielne zachowują pełną zdolność prawną i mogą dokonać pewnej ugody z rodziną. Jeżeli jest to konieczne to rodzina woli tą sprawę załatwić i uzyskać władzę prawną nad podopiecznym, jednak działa w jego najlepszym interesie. Dla ułatwienia podejmowania decyzji będących w ocenie opiekuna koniecznymi, służącymi dobru wszystkich zainteresowanych, sąd przyznaje taką zdolność opiekunowi. Nie oznacza to, że osoba która oddaje moc prawną opiekunowi jest niezdolna do komunikowania się. Pewne sytuacje wymagać będą nadal tłumaczenia ich sensu, jednak będą już w mocy opiekuna i osób kwalifikujących do pożądanych form pomocy. Po prostu czynności prawne zyskują na płynności i ułatwiają życie opiekunom. Niekiedy decyzje podyktowane są mniej lub bardziej trafnym przewidywaniem problemów a co za tym idzie – braku możliwości wsparcia w przyszłości. W ten sposób przedłużyć można czas trwania dobrobytu w życiu seniora.

 

Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej oferują także pomoc finansową, materialną i usługową. Pracownik socjalny przeprowadza wywiad w miejscu zamieszkania osoby niesamodzielnej i kwalifikuje do określonej formy pomocy.

 

W przypadku chorób otępiennych na zaawansowanym poziomie rozwoju lub w przypadku zaburzeń świadomości u chorych, również można starać się o sądowne ubezwłasnowolnienie lub nabycie zdolności prawnych przez opiekuna faktycznego. Ułatwia to podejmowanie decyzji, przy których inaczej udział osoby niesamodzielnej okazał by się niezbędny

 

KWALIFIKACJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

 

Podstawowym wskaźnikiem niepełnosprawności w opiece długoterminowej jest skala Barthel. Ocenia ona stopień samodzielności osoby niepełnosprawnej w codziennych czynnościach. Oceny dokonuje pielęgniarka środowiskowa z POZ. Dzięki temu otwierają się drzwi do możliwych do uzyskania świadczeń medycznych i rehabilitacyjnych, a także zlecania środków pomocniczych i sprzętu ortopedycznego objętych dofinansowaniem.

 

Jednym z kluczowych dokumentów jest orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Może być przyznany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych i wtedy wiązać się z określonym świadczeniem, albo przez Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności (tu nazwa może się różnić w zależności od gminy).

 

Fizjoterapeuta określa stopień niepełnosprawności funkcjonalnej i na ten podstawie określa program rehabilitacji długoterminowej. Osobom ze znacznym stopniem niepełnosprawności przysługuje do 80 dni rehabilitacji domowej w roku. Pozostali muszą ubiegać się o wizyty w ambulatorium leczniczym – w Zakładzie Fizjoterapii.

 

Opiekun medyczny natomiast dokonuje oceny potrzeb osoby niesamodzielnej i na tej podstawie świadczy usługi według wyuczonych umiejętności i uzyskanych kompetencji.

 

Całością kieruje lekarz POZ razem ze lekarzem specjalistą. W praktyce udział może mieć nawet kilku specjalistów. W przypadku seniorów optymalnym rozwiązaniem jest korzystanie z usług lekarza geriatry.

 

RYNEK PRYWATNY

 

Wiele osób nie chce czekać na długotrwałe procedury przydzielania form wsparcia. Często osoby niesamodzielne wraz z rodzinami nie kwalifikują się do danej formy wsparcia lub częściowa odpłatność odpowiada nawet cenom rynkowym. Do gry wchodzą wtedy firmy prywatne. Są to najczęściej lekarze specjaliści, pielęgniarki, fizjoterapeuci oraz agencje opiekuńcze. W wymiarze materialnym potrzebne są konkretne rodzaje sprzętu ortopedycznego, który w ocenie rodziny i specjalistów najlepiej spełnią oczekiwana stawiane przez codzienną opiekę. Na ich zakup można zdecydować się samodzielnie z własnej kieszeni, co dla niektórych opiekunów ma znaczenie, gdyż mogą wtedy wybrać sprzęt, który jest lepszej jakości lub jest poza refundacją, choć spełnia szczególne wymagania, co do których opiekunowie są świadomi i bardzo im zależy na możliwościach jakie ze sobą niosą.

 

Czas wdrażania opieki, leczenia i rehabilitacji jest kluczowy, stąd samoorganizowanie się rodzin (kilku osób) i ustalanie podziału obowiązków i ponoszenia kosztów, tak by możliwie przyspieszyć cały proces. Niejednokrotnie rodziny decydują się zatrudnić do opieki obcokrajowców. Polskie instytucje przewidują ułatwienia w organizowaniu legalności takiej pracy. Należy złożyć wniosek do urzędu pracy lub ZUS.

 

Opiekunowie mogą też skorzystać z przyspieszonych kursów opieki dla opiekunów rodzinnych. Koszty nie są duże a ilość godzin szkoleniowych waha się od kilku do nawet kilkudziesięciu. Organizacje pozarządowe oferują warsztaty dla opiekunów oraz grupy wsparcia. Warto szukać pomocy psychologicznej, np. w formie grup zrzeszających opiekunów osób chorych na zespoły otępienne.

 

DECYZJA O ODDANIU CHOREGO POD OPIEKĘ

 

Decyzja o wpuszczeniu kogoś do świata rodziny celem przejęcia choćby częściowo opieki nie jest łatwa. Tym większe trudności może sprawić decyzja o opiece wytchnieniowej i wiążącym się z tym rozstaniem. Najtrudniejsze są decyzje oddaniu chorego do instytucji na stałe.

 

Niektórzy opiekunowie martwią się co się stanie z ich najbliższymi gdy oni sami odejdą, tzn. umrą. Nagminnie zaobserwować można zespół wypalenia u opiekuna. Jest to skutkiem zbyt długiej, intensywnej opieki nad osobą wysoce zależną od otoczenia i braku wsparcia, nawet od rodziny.

 

Nie mniej wskazane jest korzystanie regularnie i często z możliwości do odpoczynku. Odpowiednia organizacja i podział obowiązków może to umożliwić a wytchnienie nie musi kończyć się wraz z przydziałem, jakie gwarantuje Państwo w tym zakresie.